ضمانت نامه بانکی چیست و انواع آن کدام است؟

انواع ضمانت نامه بانکی

اصطلاح ضمانت نامه بانکی در حقیقت یک قرارداد تعهدی میان مشتری و بانک است که طی آن بانک ضامن مشتری می ­شود و پرداخت وجه معین مورد تعهد اشخاص حقیقی یا حقوقی را در قبال ذینفع در مدتی معین تضمین می نماید. البته بانک­ها خود با این کار هم سود کسب می­کنند و هم به رشد اقتصادی جامعه کمک کرده و هم مبادلات اقتصادی را تسهیل می­کنند.

به همین دلیل بانک­ها به ارائه ضمانت نامه بانکی توجه ویژه ای میکنند و هر کدام در تلاش هستند تا سهم بازار صدور ضمانت نامه بانکی را به خود اختصاص دهند. اما تعریف ضمانت نامه بانکی چیست و کاربرد آن بیشتر در چه مواردی است و انواع آن کدام است؟ با برات نیوز همراه باشید.

ضمانت نامه بانکی چیست؟

ضمانت نامه سندی است که به موجب آن بانک ضمانت اشخاص حقیقی و حقوقی را در رابطه با انجام تکالیف و تعهدات موضوع قرارداد فی مابین صادر کننده (ضامن) و متقاضی (مضمون عنه) تا مبلغ مندرج در ضمانت نامه به عهده می گیرد  و تعهد می کند که بدون هیچ قید و شرط عندالمطالبه یا در سر رسید معین، مبلغ معین وجه نقد را به ذی نفع یا به حواله کرد او پرداخت کند.

در این نوع قرارداد در صورت عدم انجام به موقع تعهدات از سوی ضمانت خواه با اعلام ذینفع قبل از انقضای سررسید ضمانت نامه، بانک مبلغ مذکور را در وجه ذینفع پرداخت می کند. این ضمانت نامه ها یکی از ابزارهای مهم درآمدی بانک هاست. از این رو بانک توجه و تسهیلات برای ارائه این نوع ضمانت نامه ها می کنند. به دلیل اهمیت ضمانت نامه، بانک ها برای صدور آن گوی سبقت را از همدیگر می ربایند. از این رو اهمیت ضمانت نامه و تعهداتش برای بانک به مانند تسهیلات پرداختی بسیار زیاد است و دقت در صدور ضمانت نامه و اعتبارسنجی مشتری از پیش نیاز‌های مهم صدور ضمانت نامه است.

ارکان ضمانت نامه بانکی

ارکان ضمانت نامه بانکی شامل موارد زیر است:

متقاضی (مضمون عنه) یا ضمانت خواه

ذینفع (مضمون له)

ضامن (ضمانت کننده)

وجه الضمان (مبلغ ضمانت نامه)

موضوع ضمانت نامه

سررسید (روز پایان ضمانت نامه)

اصلاحات مرتبط با ضمانت نامه بانکی

نقطه شروع و تکیه گاه اصلی ضمانت نامه بانکی، درخواست و دستور مشتری بانک است که او را ضمانت خواه یا مضمون عنه گویند و مبنای آن قراردادی است که قبلاً بین ضمانت خواه و ذینفع ضمانت نامه منعقد شده است. متعهد را ضامن، طرف دیگر (ذینفع) را مضمون له و شخص ثالث (ضمانت خواه) را مضمون عنه یا مدیون اصلی می گویند.

عقد ضمان که میان دو طرف برقرار می شود نیز طبق ماده ۶۸۴ قانونی مدنی عبارت است از اینکه شخص مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده می­گیرد. سیستم بانکی با استفاده از این عقد در مواردی که منع قانونی وجود ندارد، با رعایت آئین نامه صدور ضمانت نامه مبادرت به صدور انواع ضمانت نامه برای متقاضیان کند.

به سند کتبی عقد ضمان بین ضامن و مضمون له “ضمانت نامه” می گویند.

ضمانتنامه‌های بانکی غیرقابل انتقال بوده و فقط توسط ذینفع مندرج در متن ضمانتنامه قابل استفاده است.

انواع ضمانت نامه بانکی

ضمانت نامه بانکی تعهد غیرقابل برگشت یک بانک به پرداخت وجه مورد ضمانت، در صورت عدم ایفای قرارداد توسط یک شخص ثالث است. ضمانت نامه بانکی انواع مختلفی مانند ضمانت نامه شرکت در مناقصه یا مزایده ، ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان ، ضمانت نامه حسن انجام تعهدات ، ضمانت نامه تعهد پرداخت ، ضمانت نامه حسن انجام کار، ضمانت نامه گمرکی، ضمانت نامه پیش پرداخت و … دارد که در ادامه در مورد هر کدام از این موارد به تفصیل توضیح خواهیم داد.

ضمانت نامه بانکی برای شرکت در مناقصه و مزایده

یکی از انواع ضمانت نامه ها حالتی که تحت مناقصه و مزایده اجرا می­ شود. فروش یا خرید اموال گاهی توسط دولت به مورد مناقصه و مزایده گذاشته می شود. دستگاه های مربوط وظیفه دارند که از طریق رسانه ها افرادی که تمایل به شرکت در این خرید و فروش دارند را مطلع کنند. معمولا همه ما چنین آگهی هایی را در روزنامه های کثیرالنتشار دیده ایم که طی آن دولت از خریداران و فروشندگان بالقوه دعوت می کند که در این آگهی شرکت کنند. افرادی که برای ارائه پیشنهادات خود در مزایده یا مناقصه شرکت می کنند، می بایست به همراه خود یک ضمانت نامه نیز همراه داشته باشند تا تعهد خود را در زمان ارائه شده به کارفرما نشان دهند. در چنین مواقعی استفاده از ضمانت نامه بانکی ضرورت دارد.

بخش های دولتی و عمومی سازمان و دستگاه های زیربط زمانی که قصد فروش کالا یا طرح ها در سطح کلان و بین المللی را داشته باشند،  موظفند مراتب را از طریق جراید و رسانه های گروهی اعلام نموده تا پیشنهاد کنندگان با ارائه بهترین پیشنهاد بتوانند در مناقصه یا مزایده شرکت نمایند. ضمانت نامه ای که این پیشنهاد کنندگان می آورند باید همراه با مشخصات فنی و پیشنهاد قیمت باشد تا آنها جدی بودن قصد شرکت خود را اعلام نمایند و همچنین نشان دهند که آنها قصد خارج شدن از تشریفات مناقصه / مزایده قبل از اتمام آن را نداشته و یا در صورت برنده شدن در مناقصه یا مزایده قرارداد متعاقب آن را امضا خواهند نمود. به این ضمانت نامه، ضمانت نامه شرکت در مناقصه یا مزایده می گویند و اگر شرکت کننده نتواند در مدت زمان اجرا، به تعهد خود عمل کند و به دستگاه مناقصه زیان وارد شود، سازمان برگزار کننده وجه ضمانت نامه را از بانک دریافت خواهد کرد.

مناقصه و مزایده

ضمانت نامه در مناقصه و مزایده مهم است تا جدی بودن قصد شرکت را اعلام کرده و همچنین نشان دهند که قصد خارج شدن از تشریفات مناقصه / مزایده قبل از اتمام آن را ندارند

ضمانت نامه حسن اجرای تعهد

ضمانت نامه حسن انجام تعهدات، برای تضمین انجام به موقع تعهدات توسط کسی است که در مقابل کسی که ضمانت به نفع او صورت گرفته، درخواست ضمانت کرده است. در این نوع ضمانت نامه پس از انجام مناقصه و تشخیص برنده مناقصه ممکن است ذینفع ضمانت نامه به منظور تضمین اجرای صحیح پروژه از طرف قرارداد خود ،درخواست ارائه این نوع ضمانت نامه را می نماید. لذا این نوع ضمانت نامه تا اجرای کامل قرارداد در اختیار کارفرما باقی می ماند. اگر در هر مرحله از کار، مجری طرح به تعهدات خود عمل نکرده و کارفرما از عملکرد او ناراضی باشد، می تواند بابت خسارت خود وجه ضمانت نامه را از بانک مطالبه و دریافت نماید.

این نوع از ضمانت نامه بانکی همانطور که از نام آن بر می آید ، تعهدات را تضمین می کند و می توان آن را از نظر ماهیتی، همتای اعتبارات اسنادی دانست. در واقع در اعتبار اسنادی، پرداخت از طرف خریدار و منوط به عملکرد صحیح فروشنده نسبت به انجام درست کار بر اساس شرایط ذکر شده در برگه انجام می شود. ضمانت نامه حسن انجام کار نیز پوشش پرداخت واردکننده یا کارفرما در حالتی که صادرکننده یا پیمانکار تعهدات خود را ایفا نکرده یا بموقع و یا کامل و مناسب عمل ننماید را تضمین می نماید.

در خصوص مبلغ ضمانت نامه حسن انجام کار باید گفت که مبلغ این ضمانت نامه درصدی از قرارداد منعقده است و میزان آن بر اساس توافق طرفین تعیین و اعلام می شود که معمولا ً بین ۵ تا ۱۰ درصد است اما با توجه به شرایط قرارداد درصد آن می تواند افزایش یابد.

حسن اجرای تعهد

این نوع از ضمانت نامه بانکی همانطور که از نام آن بر می آید ، تعهدات را تضمین می کند و می توان آن را از نظر ماهیتی، همتای اعتبارات اسنادی دانست

ضمانت نامه پیش پرداخت

یکی دیگر از انواع ضمانت نامه بانکی ، ضمانت نامه پیش پرداخت است که طی آن پس از اینکه کارفرما و پیمانکار بر سر انجام پروژه با یکدیگر به تفاهم رسیدند و قرارداد امضا کردند، ممکن است برای تجهیزات بخش ها، کارگاه ها یا شرکت یا اهدافی دیگر، نیاز به مبلغی وجه داشته باشد.

در این حالت پیمانکار درصدی از مبلغ قرارداد به صورت پیش پرداخت از طرف کارفرما به پیمانکار در قبال ارائه ضمانت نامه پرداخت نماید. معمولا در قبال این پیش پرداخت ضمانت نامه بانکی از طرف پیمانکار به کارفرما ارائه می شود که اصطلاحا ضمانت نامه پیش پرداخت نامیده می شود. در این حالت پیمانکار برای شروع کار نیاز به مبلغی وجه دارد که به طور پیش پرداخت از طرف کارفرما به او پرداخت می ­شود تا تعهدات خود را انجام دهد.

در واقع وقتی یک کارفرما قصد دارد عملیات یک پروژه یا طرح را آغاز کند برای آماده کردن تجهیزات و خرید آنها یا تجهیز کارگاه معمولا درصدی از مبلغ قرارداد را تحت عنوان پیش پرداخت به پیمانکار می دهد و در مقابل این پیش پرداخت از پیمانکار یک ضمانت نامه بانکی با نام ضمانت نامه پیش پرداخت دریافت می کند و این ضمانت نامه به موازات پیشرفت کار و تهیه صورت وضعیت مرتبا از سوی کارفرما کاهش می یابد.

ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان (حسن انجام کار):

معمولا در پروژه های بزرگ و قراردادهای ساخت، مبالغی به عنوان پرداخت های میانی انجام می شود که زمانی که مدیر پروژه تائید می کند که مراحل ساخت تا آن بازه زمانی به درستی پیش رفته و قسمتی از پروژه به اتمام رسیده یا به فاز آزمایشی رسیده این پرداخت ها انجام می شود.

در حقیقت با این پرداخت ها، پیمانکار قادر خواهد بود که نقدینگی لازم برای مراحل بعد پروژه های طولانی مدت را در اختیار داشته باشد و کارفرما نیز ۵ تا ۱۰ درصد مبلغ پرداختی را با توجه به حجم و پیشرفت پروژه نزد خود نگهدارد و آن را پس از اطمینان از حسن اجرای کار و انجام عملیات مربوطه، مبالغ کسر شده را به نفع پیمانکار آزاد کند. این مبالغ کسر شده را وجه الضمان می گویند و مشروط به اینکه در مقابل ضمانت نامه ای تحت عنوان ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان صادر شود، به نفع پیمانکار آزاد می شود.

در این نوع ضمانت نامه که به ضمانت نامه حسن اجرای کار نیز معروف است، کارفرما برای اطمینان از صحت اجرای کار، مبالغی را به عنوان تضمین حسن اجرای کار (وجه الضمان) از مبلغ ناخالص صورت وضعیت های پیمانکار به میزان ۱۰ درصد هر صورت وضعیت کسر نموده و در حسابی نزد خود نگهداری می نماید که بنا بر تقاضای پیمانکار و در مقابل ضمانت بانکی، مبلغ تضمین حسن اجرای کار را می تواند به پیمانکار مسترد نماید. این ضمانت نامه که توسط بانک و به درخواست پیمانکار و به نفع کارفرما صادر می شود به ” ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان ” معروف است.

ضمانت نامه گمرکی

ضمانت نامه گمرکی به منظور ترخیص کالا از گمرکات کشور و به نفع گمرک بابت حقوق و عوارض کالای وارداتی به تقاضای مشتریان از طرف بانک صادر و به گمرکات ارائه می شود. این نوع ضمانت نامه زمانی کاربرد پیدا می کند که متقاضی صدور ضمانت نامه درخواست حضور در نمایشگاه بین المللی در کشوری دیگر را دارد و یا در زمانی که برای پروژه نیاز به ورود تجهیزات خاص بطور موقت باشد، برای اینکه متقاضی ضمانت نامه حقوق گمرکی را پرداخت نکند، بایستی معادل آن را به گمرک کشور میزبان، ضمانت نامه بانکی بسپارند. گمرک کشور مربوطه در صورتی که کالای مورد نظر در زمان مقرر از کشور خارج نشود و یا اینکه حقوق و عوارض گمرکی پرداخت نشود می تواند ضمانت نامه گمرکی ارائه شده را مورد مطالبه قرار دهد.

در این نوع ضمانت نامه، در صورت تامین و یا عدم تامین وجه ضمانت نامه از طرف متقاضی ، بانک موظف است در سررسید ضمانت نامه، وجه ضمانت نامه را به حساب تعیین شده از طرف گمرک واریز نماید. ضمانت نامه های دیگری مانند ترخیص موقت کالا، ترانزیت کالا و ضمانتنامه پرداخت سود و عوارض گمرکی و ضمانت نامه پاساوان کالا از جمله ضمانت نامه های زیر شاخه ضمانت نامه گمرکی هستند که افرادی که در امر صادرات و واردات هستند نیاز به این ضمانت نامه ها پیدا خواهند کرد.

ضمانت نامه گمرکی به منظور ترخیص کالا از گمرکات کشور و به نفع گمرک بابت حقوق و عوارض کالای وارداتی به تقاضای مشتریان از طرف بانک صادر و به گمرکات ارائه می شود.

ضمانت نامه تعهد پرداخت

تعهد پرداخت همانطور که از نام آن مشخص است، برای پوشش پرداخت مواردی مانند تضمین قرارداد فروش، قراردادهای اجاره، ساخت، وام، اوراق قرضه و… به کار گرفته می شود.

به موجب این ضمانت نامه بانک پرداخت بدهی یک متقاضی از انجام معامله یا کاری مشخص را تعهد می نماید و اگر بدهکار بدهی خود را به موقع به طلبکار پرداخت نکند، او می تواند مطالبات خود را به مبلغ مندرج در ضمانت نامه از بانک دریافت نماید. در این حالت، ضمانت نامه تعهد پرداخت به منظور قبول پرداخت دیونی در سر رسید معین از طرف بانک صادر می گردند.

یک ضمانت نامه می تواند برای پوشش موارد بسیاری از تعهدات پرداخت صادر شود مثلا در ارتباط با تضمین قرارداد فروش، قراردادهای اجاره، قرارداد های ساخت، وام، اوراق قرضه یا هر تعهد مالی دیگری می توان از ضمانت نامه تعهد پرداخت استفاده نمود. این ضمانت نامه اخیرا جایگزین اعتبار اسنادی شده است و به همین دلیل در سال های اخیر تقاضای صدور ضمانت نامه های تعهدات جهت جایگزینی با اعتبار اسنادی بطور چشمگیری افزایش یافته است.

البته این دو مورد با هم تفاوت هایی دارند که از جمله آن می توان به این اشاره کرد که تسویه حساب و پرداخت تحت اعتبارات اسنادی عادی زمانی انجام می شود که دیگر طرف های درگیر در اعتبار اسنادی وظایف تعریف شده خود را به تحقق رسانده باشند، در حالیکه ذینفع یک ضمانت نامه تعهد پرداخت، در وهله اول باید وجه را از خریدار یا متعهد اصلی دریافت نماید و در صورتیکه خریدار در پرداخت خود قصور ورزد ذینفع با مراجعه به بانک می تواند وجه ضمانتنامه را مطالبه نماید.

سایر ضمانت نامه ها

گاهی اوقات ضمانت نامه های متفرقه که فرم خاصی ندارد برای درخواست مشتری از بانک برای تضمین موارد خاص صادر شود. یا ضمانت نامه هایی دیگر به نام ضمانت نامه قضایی وجود دارد که یکی از مهمترین انواع آنها “ضمانت نامه رفع توقیف کشتی” است. یا ضمانت نامه هایی که برای مشمولین خدمت نظام وظیفه که قصد خروج از کشور را دارند صادر می شود.  صدور ضمانت ‌نامه بانکی امری تجاری است، هرچند این اسناد، با برات و انواع اسناد تجاری قابل انتقال دیگر مثل چک و سفته تفاوت دارند.

شرایط متقاضیان و مدارک مورد نیاز برای صدور ضمانت نامه:

اما افراد حقیقی و حقوقی که نیاز به ضمانت نامه بانکی پیدا می کنند، باید مدارکی را تحویل بانک دهند که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:‌

برای اشخاص حقیقی:

ارائه تصویر شناسنامه و کارت ملی.

تقاضای صدور ضمانت نامه و تهیه و تنظیم فرم، پیشنهاد ضمانت نامه با قید نوع، مبلغ و مدت ضمانت نامه.

اعتبار سنجی متقاضی و ضامن ها.

ارائه مدارک شغلی،

تعیین مبلغ سپرده نقدی و نوع وثیقه و میزان آنها، متعهدین قرارداد و ضامنین و سررسید ضمانت نامه.

برای اشخاص حقوقی:

تصویر اساسنامه شرکت و آخرین تغییرات اعضا و هیئت مدیره و امضاهای مجاز اعضا

تقاضای صدور ضمانت نامه با امضا و مهر مجاز شرکت به انضمام نامه ذینفع و یا قرارداد منعقده با ذینفع و با قید نوع، مبلغ و مدت ضمانت نامه.

ارائه مشخصات کامل شناسنامه ای (اعضای هیئت مدیره) و ارائه تصویر اسناد مناقصه ای (در مورد ضمانت نامه های شرکت در مناقصه) تصویر قرارداد یا ابلاغیه ارجاع کار، موضوع مربوط به مشخصات قرارداد و چگونگی پرداخت ها (در مورد ضمانت نامه حسن انجام کار و پیش پرداخت).

داشتن حساب و حتی المقدور دارا بودن گردش حساب مناسب، نداشتن چک برگشتی و تسهیلات معوق متقاضی و ضامن و اعتبار سنجی مشتریان

تعیین مبلغ سپرده نقدی ضمانت نامه، مبلغ ضمانت نامه، نوع وثایق و تضمینات و میزان آنها، متعهدین قرارداد و ضامنین و سررسید ضمانت نامه.